Share on facebook
Share on twitter
Share on email
Share on whatsapp

Haritalarla Seçimler: 1987 Genel Seçimleri

Türkiye Raporu olarak 2023 seçimlerine geri sayım başlamışken Türkiye’nin yakın geçmişindeki seçimlerinin hikayelerini sizlerle paylaşacağımız serimize başlamaktan mutluluk duyuyoruz. Bu seride ilçeler üzerinden Türkiye’deki seçim coğrafyalarına yakından bakacağız, farklı veya yakın ideolojileri olan partilerin hangi bölgelerde birbirlerine üstünlük kurduğunu inceleyeceğiz. Bu bölgelerin geçmişteki oy davranışlarına bakarken AK Parti’nin bugün üstün olduğu bölgelerde oylarını hangi partilerden miras aldığına da göz atacağız.

Serinin ilk sayısında 1987 seçimleri var. 1987 seçimlerindeki atmosferi anlamak için yedi yıl öncesine, Türkiye’nin kaderinin değiştiği 1980 yılına dönelim. 70’lerde bütün dünyayla birlikte Türkiye’de de derinleşen enerji krizi, Demirel-Ecevit hükümetlerini çıkmaza sokmuş, 1979’un son günlerinde dönemin başbakanı Süleyman Demirel “Türkiye 70 cent’e muhtaç” demişti. Enerji krizinin yarattığı yıkım tüm dünyanın iktisadi yönünü değiştirirken Türkiye de bundan nasibini aldı. Böylece 24 Ocak 1980’de tarihe “24 Ocak kararları” olarak geçecek ekonomik program yürürlüğe girdi. Bu programla birlikte Türkiye, dışa kapalı, ithal ikameci büyüme stratejisini terk ederek iktisadın rekabet gücünü arttırmayı amaçlayan yeni bir ekonomik anlayış benimsedi. Yaklaşık dokuz ay sonra Türkiye’nin tanık olduğu 12 Eylül askeri darbesi, o dönem “anarşi” olarak nitelendirilen şiddet eylemlerini bıçak gibi keserken dönemin siyasi partileri de yasaklandı. 1982 Anayasası’nın geçici 4. Maddesiyle birlikte Ecevit, Demirel gibi dönemin siyasi liderleri on yıl boyunca “siyaset yasaklıları” kapsamına alındılar. Askeri vesayetin hüküm sürdüğü bu siyasi ve toplumsal iklimde 1983 yılında yapılan seçimlere üç yeni kurulan parti katıldı: Turgut Özal’ın Anavatan Partisi, Necdet Caip’in Halkçı Partisi, Turgut Sunalp’ın Milliyetçi Demokrasi Partisi. Özal’ın Anavatan Partisi, neoliberal politikalarla yeni tanışan, yirmi yıl öncesine göre gittikçe kentleşerek çehresi değişmiş Türkiye’de %45 oy oranıyla birinci parti oldu.

İktidarı boyunca Özal, iktisadi rasyonaliteyi siyasi ideolojilerin önüne koydu. ANAP’ın içindeki milliyetçi, İslamcı, sosyal demokrat ve liberal fraksiyonları arasındaki dengeyi de her şeyin üstünde tuttuğu bu iktisadi rasyonaliteye dayanarak sağladı. Nitekim Özal, her şeyden önce rekabeti ve küresel entegrasyonu önemseyen bir ekonomistti. Türkiye’yi finansal liberalizasyonla tanıştırması, kendisinden önceki merkez sağ iktidarlardan farklı olarak köylülere değil orta sınıf kentlilere hitap etmesiyle Türkiye’de hem ekonominin hem siyasetin çehresini değiştirdi. 1987’de genel seçim öncesi, bu atmosferde darbeden miras kalan bir sorun yeniden masaya yatırıldı: Siyasi yasaklıların siyasete dönmesi. ANAP çok net şekilde Ecevit ve Demirel gibi liderlerin siyasi yasaklarının devam etmesini istese de 1987 anayasa değişikliği referandumunda halkın %50,1 ile çoğunluğu buna karşı çıktı. Böylece 29 Kasım 1987’de gerçekleşen genel seçimlere Demirel, Ecevit, Erbakan, Türkeş gibi isimler katılabildi.

Karşılaşacağınız haritalar, Türkiye’de 1980 darbesinin ardından siyasi yasak getirilen liderlerin siyasi hayata geri döndüğü ilk seçimler olan 1987 seçimlerine yakından bakıyor.  Bu seçimlerde Turgut Özal’ın Anavatan Partisi (ANAP) oyların %36’sını alarak seçimlerde iktidarını korudu. Erdal İnönü’nün lideri olduğu ve 1980 darbesi ile kapatılan CHP’yi temsilen kurulan Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) %24’lük oy oranıyla ikinci parti olurken, Süleyman Demirel’in kurduğu Doğru Yol Partisi (DYP) oyların %19’unu alarak üçüncü parti oldu. Bülent Ecevit’in Demokratik Sol Parti’si (DSP), Necmettin Erbakan’ın Milli Görüş hareketinin partilerinden biri olan Refah Partisi (RP) ve Alparslan Türkeş’in Milliyetçi Çalışma Partisi (MÇP) ise %10 barajını geçemediler.

 

Siyasi Yasaklar Kalkınca: 1987 Genel Seçimlerinde Birinci Partiler

  • 1987 Genel seçimleri 12 Eylül’ün ardından yapılan ikinci seçim. Bu nedenle bu seçimler, 2002 seçimlerine kadar Türkiye’nin yönetiminde söz sahibi olacak birçok partinin ilk defa katıldığı seçim olması açısından yeni bir dönemin başlangıcı olarak ele alınabilir.
  • Haritada partilerin birinci oldukları ilçeler gösterilmekte. ANAP, birinci olarak tamamladığı seçimde ülke genelinde de önde görünüyor. Özellikle Orta Anadolu ve Doğu Karadeniz ilçelerinde ANAP ağırlıklı olarak birinci parti konumunda. ANAP, coğrafi dağılımıyla AK Parti’nin 2002’den sonraki dağılımına benzemektedir.
  • SHP ise bugün CHP ve HDP’nin güçlü olduğu bölgelerde ön plana çıkmış durumda. Orta Anadolu’daki Alevi nüfusun yoğunlaştığı ilçeler, doğu bölgelerde Kürt yurttaşların yoğunlaştığı alanlarda ve batı kesimlerde SHP’nin oy oranı Türkiye ortalamasının oldukça üzerinde seyretmiş.
  • DYP’nin ülke geneline dağılımı diğer partilere göre çok daha dengeli ancak Antalya-Göller bölgesinde önde bulunduğu ilçe sayısındaki çokluk dikkat çekiyor. DYP’nin güçlü olduğu alanları 2002 sonrasında hem AK Parti hem de CHP doldurdu. Batı bölgelerde DYP’den boşalan alanlarda CHP öne çıkarken Karadeniz ve Doğu Anadolu’da ise AK Parti güç kazandı. 2018 genel seçimleriyle beraber ise batıda DYP’nin güçlü olduğu bölgelerde İyi Parti de etkin rol oynamaya başladı.
  • DSP ise 1987 seçimlerinde Bülent Ecevit’in memleketi olması dolayısıyla Zonguldak ve çevresinde güçlü. Ayrıca Trakya ve kıyı Ege’de de DSP’nin oy oranı Türkiye ortalamasının üzerinde. DSP, Kürt ve Alevi yurttaşların çoğunlukta yaşadığı bölgelerde ise güçlü bir oy oranına sahip değil.
  • Refah Partisi 1987 seçimlerinde bugün AK Parti’nin en fazla oy aldığı bölgeler olan İç Anadolu ve Doğu Marmara’da %10-11 civarında oya sahip. Ancak kıyı bölgelerde Refah Partisinin oyları Türkiye ortalamasının çok gerisinde kalıyor. Refah Partisinin aynı zamanda Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde de önde olduğu ilçeler bulunuyor.
  • 1987 seçimlerinde henüz Kürtleri merkeze alan bir parti olmadığı için Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde parçalı bir yapı söz konusu.

 

Merkez Sağa Karşı Merkez Sol: 1987 Seçimlerinde ANAP/SHP Karşılaştırması 

  • Haritada ANAP ile SHP oyları arasındaki kıyaslamayı görüyoruz. İki parti arasında yapılan kıyaslama merkez sağ/merkez sol aksında coğrafi dağılım üzeri fikir veriyor.
  • ANAP’ın, SHP’ye karşı Türkiye genelindeki tüm bölgelerde üstünlük kurduğu alanlar görünüyor. Orta Anadolu, Karadeniz, Güney ve Doğu Marmara gibi bölgelerde ANAP’ın SHP’ye karşı net bir üstünlük kurduğu açık. ANAP’ın önde olduğu bölgelerin büyük bölümü 2018 seçimleri itibariyle AK Parti’nin konsolide ettiği coğrafya içerisinde.
  • SHP’nin ANAP’tan fazla oy aldığı alanlar ise coğrafi olarak daha geniş bir alanda bulunuyor. SHP’nin coğrafi dağılımında ise bugün HDP ve CHP’nin yüksek oy aldığı ilçeler öne çıkıyor. Trakya, Ege, Kuzeydoğu Anadolu ve Alevi yurttaşların yoğunlaştığı bölgelerde SHP’nin oyları ANAP’ın üzerinde.

 

Demirel ve Erdal İnönü Arasında: 1987 Seçimlerinde DYP/SHP Karşılaştırması 

  • 1987 genel seçimleri DYP’nin ve SHP’nin ilk kez katıldığı seçimler olma özelliğini taşıyor.
  • DYP ve SHP’nin birbirlerine üstünlük kurduğu alanlar bölgelerin merkez sağ ile sol arasındaki eğilimleri konusunda fikir verebilecek bir veri.
  • DYP’nin özellikle İç Ege, İç Anadolu’nun batısı, Batı Karadeniz’de SHP’ye karşı üstünlüğü söz konusu.
    SHP’nin ise Trakya, Kıyı Ege, Orta Anadolu ve Doğu bölgelerinde DYP’nin üzerinde oy aldığı göze çarpıyor.
  • DYP’nin merkez siyaseti, parti kurulduğu dönemden bu yana Batı seçmeninden daha fazla destek görmekte. Orta Anadolu ve Doğu Anadolu’nun batısı ise DYP siyasetinin en düşük aldığı bölge olarak öne çıkıyor.

 

Siyasi Yasaklıların Siyaset Sahnesine Dönüşü: Erbakan’ın Karşısında Ecevit 

  • 1987 seçimlerinde DSP %8, RP ise %7 oy oranını elde ettiler. Haritada, 1980 askeri darbesi sonrası 1987’ye kadar siyasi yasaklı olan eski CHP ve MSP genel başkanları Bülent Ecevit ve Necmettin Erbakan’ın yeni kurdukları partilerin Türkiye genelinde birbirlerine üstünlük kurduğu alanlar görülüyor.
  • Refah Partisi, Orta Anadolu ve G. Doğu Anadolu’da DSP’nin açık ara önünde iken büyükşehirlerde, Karadeniz’de ve batı kesimlerde ise DSP’nin Refah Partisinden yüksek oy aldığı göze çarpıyor.
  • DSP, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde Türkiye ortalamasının gerisinde kalmış durumda, bu bölgelerde Refah Partisi ön plana çıkıyor.
  • Refah Partisinin oy dağılımı Güney Doğu Anadolu bölgesi hariç AK Parti ile örtüşmekte.

 

Milli Görüş’ün Karşısında Merkez Sol: 1987 Genel Seçimlerinde SHP/RP Karşılaştırması

  • Refah Partisi ve SHP arasında yapılan değerlendirme, siyasal İslam/ merkez sol ideolojisinin yoğunlaştığı alanları tespit etmek açısından faydalı.
  • 1987 genel seçimlerinde SHP’nin oy oranı RP’den 17 puan daha yüksek olmasına rağmen Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde SHP, RP’den daha az oy aldı.
    RP’nin SHP’yi geride bıraktığı ilçelerin ezici çoğunluğunda son genel seçimde AK Parti %50 ve üzerinde oy oranı elde etmiştir.
  • RP’ye olan destek Doğu Marmara, Doğu Karadeniz, Konya bölgesi ve Doğu Anadolu’da yoğunlaşmakta.

 

Haritalar ve analiz: Mert UZUNSOY

Giriş yazısı ve yayına hazırlayan: Serenay SASA

Mert UZUNSOY: Türkiye’deki seçimler ve siyasi coğrafyada yaşanan değişimlere ilgi gösteren ve bu yönde araştırmalar sürdüren bir araştırmacıdır. 2020 yılında Trakya Üniversitesi Ekonometri bölümünde lisans eğitimini tamamladı. Lisans eğitimi devam ederken Ordu, Adana, Edirne ve Ankara’da değişen seçim aritmetiği üzerine çalışmalar yaptı. Ocak 2021-Şubat 2022 tarihleri arasında Türkiye Raporu’nda genel ve yerel seçimler üzerine araştırmalar yaptı. Daraltılmış bölge, dar bölge seçim sisteminin Türkiye’de uygulanması durumunda ortaya çıkması muhtemel sonuçları çalıştı. Araştırmalarını seçimlerde yanlış oy kullanımı, seçim sistemleri, Türkiye’nin siyasi coğrafyası, seçmen davranışını etkileyen faktörler, tarımda yaşanan gelişmelerin seçimlere etkisi, göç hareketlerinin seçim coğrafyasına etkileri konularında sürdürmektedir. Mert UZUNSOY, Mart 2022’den beri TEPAV’da Araştırmacı olarak çalışmaktadır.

Serenay SASA: Galatasaray Üniversitesi Siyaset Bilimi bölümünden mezun oldu. Değişim öğrencisi olarak bir yıl Paris Siyasal Bilgiler Enstitüsü’nde (Sciences Po Paris) eğitim aldı.  2021 yılında Fransa’daki Aix-en-Provence Siyasal Bilgiler Enstitüsü’nde (Sciences Po Aix) karşılaştırmalı siyaset alanında yüksek lisans eğitimini tamamladı. Sasa, Şubat 2022’den bu yana Türkiye Raporu’nda araştırmacı olarak görev yapmakta ve ODTÜ’de siyaset bilimi alanında doktora eğitimine devam etmektedir. Araştırma ilgi alanları arasında Ortadoğu siyaseti, siyasal İslam, oy davranışı ve sosyal eşitsizlikler yer almaktadır. 

 

 

 

 

Ayrıcalıklı Abonelik

Türkiye Raporu’na Abone olarak her ay Türkiye çapında 1500 kişi ile yapılan anket çalışmalarının sonuçlarına ulaşabilirsiniz. Tüm sonuçlar parti, yaş, çalışma ve eğitim kırılımlarıyla beraber raporda yer alır. Aşağıdaki farklı paketleri inceleyerek seçtiğinizi satın alın.

İlgili Gönderiler

ABONELİK PAKETLERİMİZİ İNCELEDİNİZ Mİ?

Size uygun paketi seçin, detaylı anket raporları düzenli olarak e-postanıza gelsin.

İNCELE

Önerilenler

Türkiye Raporu mobil uygulamasına abone ol, her ay Türkiye çapında 2000 kişiyle yapılan anket çalışmalarının detaylı sonuçları ayda iki kez cebine gelsin.

Tekrar hoşgeldiniz!

Hesabınıza aşağıdan giriş yapın

Yeni hesap oluştur!

Kayıt için aşağıdaki formu doldurun

Şifrenizi kurtarın

Şifrenizi sıfırlamak için aşağıda kullanıcı adınızı ya da email adresinizi girin.