Cumhurbaşkanının ve Yardımcılarının Görev ve Yetkileri

Türkiye Raporu olarak Seçim Takvimini ve 2018 Genel Seçim Sürecini kaleme aldık. Şimdi de 2023 genel seçimleri ve cumhurbaşkanı seçimine sadece bir haftanın kaldığı bu günlerde, cumhurbaşkanının ve yardımcılarının en önemli görev ve yetkilerini araştırdık.

Cumhurbaşkanının Görev ve Yetkileri

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’na göre, Cumhurbaşkanı, yürütmenin başındadır. Anayasa’ya göre yasmaa yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisi’nindir ve bu yetki devredilemez ancak Cumhurbaşkanı’nın çıkartabileceği ile kararnameler ile birlikte çok fazla düzenleme yapma hakkı vardır. Bu durum, 2017 anayasa değişikliği referandumu neticesinde yaşanmıştır. Referandum ile birlikte Başbakanlık kaldırılmış ve Cumhurbaşkanının görevleri ve yetkileri çok genişlemiştir. Buna örnek vermek gerekirse, Anayasa Madde 73’e göre, vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerin muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi eski sistemde Bakanlar Kurulu’nda idi ancak yeni sistemde Cumhurbaşkanına verilebilir.

Cumhurbaşkanının görev ve yetkilerinin en geniş şekilde ele alındığı madde Anayasa Madde 104. En temel olarak, Cumhurbaşkanı devletin başıdır. Cumhurbaşkanı, yardımcılarını ve bakanları atar ve görevlerine son verir. Bunun yanında, sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebiyle kişilerin cezalarını hafifletir veya kaldırabilir. Yabancı devletlere Türkiye Cumhuriyetinin temsilcilerini gönderir, Türkiye Cumhuriyetine gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul eder. Yargı organları, Devlet Denetleme Kurulunun görev alanı dışındadır. Devlet Denetleme Kurulunun Başkan ve üyeleri, Cumhurbaşkanınca atanır. Yine üniversite rektörleri ve YÖK üyeleri, Cumhurbaşkanı tarafından atanırken Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ve Cumhuriyet Başsavcıvekili, beşer aday arasından dört yıl için, Danıştay üyelerinin dörtte üçü, birinci sınıf idari yargı hakim ve savcıları ile bu meslekten sayılanlar arasından Hakimler ve Savcılar Kurulu; dörtte biri, nitelikleri kanunda belirtilen görevliler arasından seçilir. Bunların yanında, Cumhurbaşkanınca atanan Genelkurmay Başkanı; Silahlı Kuvvetlerin komutanı olup, savaşta Başkomutanlık görevlerini Cumhurbaşkanlığı namına yerine getirir.

Cumhurbaşkanı ayrıca bütçe kanun teklifini, malî yılbaşından en az yetmişbeş gün önce, merkezî yönetim kesinhesap kanunu teklifini ise ilgili olduğu malî yılın sonundan başlayarak en geç altı ay sonra Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar.

Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi

Ancak Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin en önemli özelliği, Cumhurbaşkanının yürütme yetkisine ilişkin konularda da dahil olmak üzere çok fazla konuda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabiliriyor oluşudur. Mesela, Cumhurbaşkanı üst kademe kamu yöneticilerini atar, görevlerine son verir ve bunların atanmalarına ilişkin usul ve esasları Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenler. Ancak Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle dördüncü bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler, münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda ve kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle çıkarılamaz. Çıkarılsa bile kanun hükümleri uygulanır. Ancak Olağanüstü hallerde Cumhurbaşkanı, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda, 104 üncü maddenin onyedinci fıkrasının ikinci cümlesinde belirtilen sınırlamalara tabi olmaksızın Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Bunların yanında, Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri, teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulması da Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenir. Yine Iidarenin kuruluş ve görevleri, merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarına dayanır. Kamu tüzelkişiliği, kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulur.

Cumhurbaşkanı Yardımcısının Görev ve Yetkileri

Seçimlere sadece bir hafta kalmışken en çok konuşulan konulardan bir tanesi de Cumhurbaşkanı Yardımcılığı makamı. Şu anda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın tek yardımcısı Fuat Oktay. Buna karşın, Cumhurbaşkanının birden çok yardımcı atayabilme ve görevlerine son verme hakkı vardır çünkü Cumhurbaşkanına karşı sorumludur. Cumhurbaşkanı Yardımcısı olabilmek için milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olmak gerekmektedir. Cumhurbaşkanı Yardımcısı, Cumhurbaşkanının hastalık ve yurt dışına çıkma gibi sebeplerle geçici olarak görevinden ayrılması durumlarında, Cumhurbaşkanına vekâlet eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanabilir. Ayrıca, Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması halinde, kırkbeş gün içinde Cumhurbaşkanı seçimi yapılır. Yenisi seçilene kadar Cumhurbaşkanı yardımcısı Cumhurbaşkanlığına vekâlet eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanır. Bunların yanında, görevleriyle ilgili olmayan suçlarda yasama dokunulmazlığına ilişkin hükümlerden yararlanır. Milli Güvenlik Kurulu’nun üyesidir ve Cumhurbaşkanının olmadığı durumlarda Milli Güvenlik Kurulu’na başkanlık edebilir.