Share on facebook
Share on twitter
Share on email
Share on whatsapp

Haritalarla Seçimler: 2018 Genel Seçimleri

2015 sonrası dönemde hem Türkiye hem de dünyada siyasi eğilimler radikal şekilde değişti. Kurumlara dayalı siyaset anlayışının yerini popülist, otoriter siyaset yapma şekilleri aldı. 15 Temmuz sonrası Türkiye’sinde de bu anlayış kökleşti, derinleşti. Gündelik terör saldırıları, darbe girişimi, Cumhurbaşkanlığı sistemine geçiş Türkiye’nin siyasi haritasını nasıl etkiledi? İktidar ve muhalefette değişen dinamikler seçimlere nasıl yansıdı? Haritalarla Seçimler’in dokuzuncu bölümünde 2023’ten önceki son genel seçimler olan 2018 genel seçimleri var.

2015’ten sonra dünyada yükselen en büyük trend dijitalleşmeydi. Dijitalleşmenin gündelik hayata etkisi gün geçtikçe arttı. Sosyal medya ve yarattığı fenomenler (influencer) kitlelere ulaşarak hem maddi hem sembolik etki gücü kazandılar. Kısacası dijitalleşme dört bir yanı sardı. Bu “yeni dünyada” 2016’da Trump, Amerika Birleşik Devletleri’nin başkanı seçildi. Amerika’nın yeni başkanı göçmen karşıtı agresif politikaları ve söylemleriyle dünyada sağ popülizmin yükselmesinde de etkili oldu. Okyanusun öbür tarafında, Birleşik Krallık’ta ise Avrupa Birliği’nden çıkmaya ilişkin referandum 2016 yılında gerçekleşti. Çoğunluğun “Evet” oyu kullanmasıyla Brexit süreci başladı. Bilginin baş döndürücü bir hızla yayıldığı, gerçekliğin çarpıtıldığı, üzerinin örtüldüğü, akışta kaybolduğu bu dönemde 2016 yılında “post-truth” (hakikat ötesi) Oxford Dictionary tarafından yılın sözü seçildi.

Türkiye’de de hakikat dönüşmüş, siyasi ve toplumsal hayatın çehresi değişmeye başlamıştı. 2015 ortası ve 2016 yılı hayatı derinden sarsan ve belirli aralıklarla muhtelif şehirlerde sürekli devam eden terör saldırılarının etkisinde geçti. 18 aylık bu dönemde 33 terör saldırısında 469 kişi yaşamını yitirdi. Onlarca kişinin hayatını kaybettiği Atatürk Havalimanı, Vodafone Park ve Reina’da gerçekleşen saldırılar bu terör saldırılarından yalnızca birkaçıydı. “Barış için Akademisyenler bildirisi” bu dönemde Ocak 2016’da 1124 akademisyenin imzasıyla yayınlandı ve  gerek akademisyenleri gerek siyasetçileri hedef alan birçok tartışma yarattı. İmzacı pek çok akademisyen ilerleyen dönemde üniversitelerden ihraç edilecekti.

Bu siyasi iklimde, Gülenciler ile iktidarın arasındaki gerilim de tırmanmaktaydı.  Bu gerilimin son noktası 15 Temmuz 2016’da gerçekleşen askerî darbe girişimiydi. 15 Temmuz’daki darbe girişimi hem AK Parti iktidarı hem de Türkiye siyasi tarihi açısından bir dönüm noktası oldu. Türkiye’de yaşayan kimsenin unutamayacağı bu gecede Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın çağrısıyla kitleler darbe girişimini bastırmak için sokağa döküldü. 241 kişi yaşamını yitirerek şehit oldu.  ABD’nin darbe girişimini kınamakta yaşadığı tereddüt ve tutukluk, Gülencilerin ABD istihbaratı ve askeriyesindeki bazı güç odaklarının aleti olduğu yönündeki kanaati güçlendirdi.

Darbe girişimi sonrası Türkiye’de Olağanüstü Hâl (OHAL) ilan edildi. Başlangıçta 3 ay süreyle ilan edilen OHAL 7 kez uzatıldı, yaklaşık iki yıl sürdü. Bu süreçte, OHAL Kanun hükmünde kararnameleri ile  pek çok konuda da kararlar alındı.

Merkez Sağın Yeni Partisi: MHP’den Kopuş ve İYİ Parti’nin Kuruluşu

Hem Türkiye sağında hem de iktidar cephesindeki önemli değişikliklerle oyunun kuralları yeniden belirleniyordu. Kasım 2015 seçimlerinde MHP’nin yaşadığı yaklaşık 5 puanlık oy kaybı sonrası parti içinde 547 delege olağanüstü Kurultay taleplerini genel merkeze ilettiler. Parti içi muhalefetten Meral Akşener, Sinan Oğan ve Koray Aydın genel başkan adayı olduklarını açıkladılar. Fakat Bahçeli kurultay çağrısını reddetti. Bahçeli’ye karşı genel başkanlığını ilan eden 6 muhalif aday yine de MHP’nin 6. Olağanüstü Büyük Kongresi’ni topladılar. MHP’de disiplin kurulunun aldığı karar sonrasında Meral Akşener, Yusuf Halaçoğlu, Ümit Özdağ gibi isimler partiden ihraç edildi. MHP’den ihraç edilen dört isim 200 kurucu üye ile birlikte Akşener’in liderliğinde 25 Ekim 2017’de İYİ Parti’yi kurdular.

AK Parti’de Yerinden Oynayan Taşlar ve Koltuklar

Öte yandan iktidar içinde de taşlar yerinden oynamaya başlamıştı. 2016’da dönemin başbakanı Ahmet Davutoğlu’nun Cumhurbaşkanı Erdoğan ile pek çok konuda anlaşmazlığa düşmesi Davutoğlu’nun darbe girişiminden birkaç ay önce istifasını sunmasıyla sonuçlandı. Böylece Binali Yıldırım başbakanlık koltuğuna oturacak ve Cumhurbaşkanlığı sistemine geçilmesiyle o koltuk da tarihe karışacaktı.

Cumhurbaşkanlığı Sisteminin Hikayesi

Ocak 2017’ye gelindiğinde Anayasa değişikliği teklifi Meclis’ten geçti ve referandum kararı alındı. MHP genel başkanı Devlet Bahçeli bu dönemde, en doğru olanın Cumhurbaşkanının yasal ve anayasal sınırlara çekilmesi gerektiğini söylemiş, Cumhurbaşkanlığı sistemine geçilmesinin “fiili duruma hukuki yol aranması” olduğunu belirtmişti. Nisan ayında gerçekleşen referandumda Türkiye %51 ile Cumhurbaşkanlığı sistemine geçmek için “Evet” oyu kullandı.

CHP’de Sivil Hareket: Adalet Yürüyüşü

CHP cephesinde ise sivil bir hareket başladı. MİT TIR’larının görüntülerini Cumhuriyet gazetesi eski genel yayın yönetmeni Can Dündar’a sızdırdığı suçlamasıyla CHP İstanbul Milletvekili Enis Berberoğlu tutuklanarak yirmi beş yıl hapis cezasına çarptırıldı. Bunun üzerine CHP lideri Kılıçdaroğlu Ankara Kuğulu Park’tan Berberlioğlu’nun kaldığı İstanbul Maltepe Cezaevi’ne bir yürüyüş düzenledi.

Bu iklimde Türkiye 24 Haziran 2018’de ilk defa Cumhurbaşkanlığı ile birlikte milletvekili seçimlerine gitti. 2018’de CHP’nin adayı Muharrem İnce olurken İYİ Parti’nin adayı Meral Akşener, Saadet Partisi’nin adayı ise Temel Karamollaoğlu’ydu. HDP’nin Cumhurbaşkanı adayı Selahattin Demirtaş iken Vatan Partisi’nin adayı Doğu Perinçek’ti. Cumhurbaşkanlığı seçimleri Erdoğan’ın ilk turdaki zaferiyle sonuçlandı. Erdoğan, oyların %52,6’sı ile Cumhurbaşkanı seçildi. Muharrem İnce %30,6 oy oranıyla sandıktan ikinci aday olarak çıktı. Selahattin Demirtaş oyların %8,4’ünü kazanarak üçüncü aday olurken Meral Akşener %7,3 oy oranıyla dördüncü oldu.

Milletvekili seçimlerinde ise Cumhur İttifakı meclis çoğunluğunu elde ederek üstünlüğünü korudu. AK Parti oyların %42,6’sına, MHP ise oyların %11,1’ine sahip oldu. Böylece Cumhur İttifakı oyların %53,7’sini alarak mecliste 344 sandalye kazandı. Kılıçdaroğlu’nun CHP’si oyların %22,6’sını, İYİ Parti ise oyların %10’unu topladı. Böylece Millet İttifakı %33,9 oy oranı ile Meclis’e 189 vekil gönderdi.

 

AK Parti’nin En Son Zaferi: 2018 Genel Seçimleri Birinci Partiler

  • 2018 genel seçimlerinde AK Parti, 751 ilçede birinci parti oldu. AK Parti’nin birinci olduğu ilçeler yedi coğrafi bölgede de bulunuyor ancak İç Anadolu, Karadeniz bölgesinde AK Parti’ye destek daha yoğun.
  • CHP’nin birinci olduğu ilçelerin sayısı ise 125 olarak gerçekleşti. Trakya, Ege kıyıları, Artvin, Adana-Mersin yöreleri ve Sivas ile Malatya’nın Alevi nüfusunun yoğun olduğu bölgelerinde CHP’nin üstünlüğü göze çarpmakta.
  • HDP ise neredeyse tümü Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde olmak üzere 92 ilçede birinci parti oldu. HDP’nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu dışında birinci parti olduğu tek ilçe Mersin/Akdeniz.
  • MHP’nin Türkiye genelinde birinci olduğu ilçe sayısı ise 4. Bu ilçeler Erzincan-Üzümlü, Kırıkkale- Sulakyurt, Osmaniye-Toprakkale ve Şanlıurfa-Harran.

 

Sandığın İkincileri: 2018 Genel Seçimleri İkinci Partiler

  • Haritada 2018 genel seçimlerinde ilçe bazlı ikinci partileri göstermektedir.
  • CHP, 387 ilçe ile en fazla ikinci olan parti. CHP’nin ikinci olduğu ilçeler İç Ege, Marmara’nın doğusu ve güneyi, Batı ve Orta Karadeniz ile Erzincan-Tunceli yöresinde yoğunlaşıyor.
  • MHP’nin ikinci olduğu ilçe sayısı ise 277. İç Anadolu, Karadeniz, Erzurum/Bayburt/Gümüşhane yöresi, Kahramanmaraş, Elazığ ve Kütahya çevrelerinde MHPi ön plana çıkıyor. Bu bölgeler MHP’nin geleneksel olarak kuvvetli olduğu alanlar.
  • AK Parti ise 203 ilçede ikinci parti durumunda. Ege, Trakya ve Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da HDP’nin güçlü olduğu ilçelerde AK Parti ikinci sırada yer almakta.
  • HDP’nin ikinci parti olduğu ilçelerin sayısı ise 61. Bu ilçeler Şanlıurfa, Siirt, Bitlis, Kars, Bingöl, Adıyaman’da yoğunlaşmakta. Ayrıca Mersin, İzmir, İstanbul, Kocaeli ve Konya’da da HDP’nin ikinci olduğu ilçeler bulunuyor.
  • İYİ Parti’nin ikinci olduğu ilçelerin sayısı ise 46. Bu ilçeler coğrafi olarak orta derecede dağınıklık gösteriyor. Bursa, Sakarya, Balıkesir, Afyonkarahisar, Burdur, Isparta, Denizli, Antalya, Mersin, Adana, Kırıkkale, Karabük, Kayseri, Kahramanmaraş, Giresun ve Diyarbakır’da İYİ Parti’nin ikinci olduğu ilçeler bulunuyor.

İktidara Destekte Değişim: 2018 Genel Seçimlerinde AK Parti’nin Oy Değişimi

 

  • 2018 genel seçimlerinde AK Parti %7,5 oranında oy kaybı yaşadı. Türkiye genelindeki oy kaybının aksine AK Parti, 100 ilçede oyunu korudu veya artırdı.
  • Bu ilçeler yoğun olarak Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde olmak üzere, Trakya, Balıkesir, Aydın, Afyonkarahisar, Adana, Kastamonu, Zonguldak, Tokat’ta görülmüştür.
  • Oy artışlarının Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde çoğunlukla 2014 yerel seçimleri sonrası kayyum atanan belediyelerin olduğu görülmektedir.

Muhalefetin Oy Değişimi: 2018 Genel Seçimlerinde CHP 

  • 2018 genel seçimlerinde CHP’nin oyları Türkiye genelinde %2,5 geriledi. Total oy oranında gerileme olsa da 320 ilçede partinin oylarında artış kaydedilmiştir.
  • CHP’nin oy artışı sağladığı ilçeler İç Anadolu, Karadeniz’in iç kesimleri, Kütahya çevreleri, Mersin’in batı ilçeleri, Doğu Akdeniz ve D.Güneydoğu Anadolu bölgesinde gerçekleşmiştir.
  • Marmara bölgesinin yalnızca iki ilçesinde CHP’nin oylarında artış tespit edilmiştir. Ege, Marmara ve Akdeniz CHP’nin en çok oy kaybettiği bölgeler olmuştur.

Kürt Siyasetinde Değişim: 2018 Genel Seçimlerinde HDP

  • HDP, 2018 genel seçimlerinde bir önceki seçime göre %1 oy artırdı. Haritada da görüldüğü üzere ülkenin çoğu ilçesinde HDP’nin oy oranında artış yaşanmıştır.
  • HDP’nin oy kaybettiği ilçeler ise iki ayrı sosyolojik yapıdadır. Birinci grup Kürt yurttaşların yoğun olarak yaşadığı ve çoğunlukla doğuda bulunan ilçeler. İkinci grup ise HDP’nin çok az oy aldığı ve Kürt nüfusun neredeyse hiç yaşamadığı ilçeler.
  • 2019 yerel seçimleri ardından belediyelere atanan kayyumlar HDP’nin bölgedeki görünürlüğünü azalttı, oy kayıplarında bu neden önemli bir faktör olarak öne çıkabilir.

  • Harita CHP ile AK Parti’nin birbirine üstünlük kurduğu ilçeleri göstermektedir.
  • 840 ilçede AK Parti, 133 ilçede ise CHP daha fazla oy almıştır.
  • CHP’nin AK Parti’den fazla oy aldığı ilçeler Edirne, Tekirdağ, İstanbul, Balıkesir, Bursa Çanakkale, İzmir, Manisa, Denizli, Afyonkarahisar, Muğla, Aydın, Antalya, Mersin, Adana, Hatay, Ankara, Kırşehir, Amasya, Bartın, Kahramanmaraş, Sivas, Malatya, Ordu, Tunceli, Muş, Artvin ve Ardahan’da bulunmaktadır.

Kılıçdaroğlu’nun Karşısında Bahçeli

  • 2018 Genel seçimlerinde MHP ve CHP’nin oyları karşılaştırılmıştır.
  • Batı Anadolu, Karadeniz’in belirli bölgeleri, Akdeniz ve Doğu Anadolu’nun batısında CHP’nin üstünlüğü göze çarpmaktadır.
  • MHP ise Kütahya, Konya, Çankırı, Kastamonu, Kahramanmaraş, Samsun, Şanlıurfa, Erzurum, Bayburt, Trabzon, Şırnak, Bitlis çevrelerinde CHP’den fazla oy almıştır.

Sandıkta Kürt Siyasetinin Karşısında Türk Milliyetçiliği

  • HDP ile CHP arasında yaptığımız oy karşılaştırmasında iki partinin daha fazla oy aldığı ilçeler haritada görülmektedir.
  • HDP 153 ilçede, CHP ise 850 ilçede daha fazla oya sahip olmuştur.
  • HDP’nin CHP’den fazla oy aldığı ilçelerin ezici çoğunluğu Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde bulunmaktadır. Bölge dışında ise Haymana, Kulu, Cihanbeyli, Toroslar, Akdeniz, Arnavutköy ve Dilovası ilçelerinde CHP’den fazla oy almıştır.

CHP’nin Karşısında Yeni Merkez Sağ

  • Haritada CHP ve İYİ Parti’nin birbirlerine üstünlük kurduğu ilçeler görülmektedir.
  • İYİ Parti; Bursa, Kütahya, Konya, Isparta, Çankırı, Kahramanmaraş, Kayseri, Bayburt, Gümüşhane, Erzurum, Diyarbakır ve Bitlis çevrelerinde CHP’den fazla oy oranına sahip olmuştur.
  • Türkiye genelinde 780 ilçede CHP, 193 ilçede ise İYİ Parti daha fazla oy almıştır.

Kürt Siyaseti, Akşener’in Milliyetçiliği

  • 2018 genel seçimlerine ilk defa katılan İYİ Parti ve HDP’nin oyları kıyaslandığında 730 ilçede İYİ Parti, 243 ilçede ise HDP daha fazla oy almıştır.
  • Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesi dışında Adana, Mersin, Konya’nın kuzeyi, Almus, Hopa, Kemalpaşa, İstanbul ve İzmir’in bazı ilçelerinde HDP, İYİ Parti’den daha fazla oy oranına erişmiştir.

Yeni Milliyetçiliğin Karşısında MHP Geleneği

  • 2018 genel seçimlerinde İYİ Parti ve MHP’nin arasında karşılaştırma yapıldığında İç Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu, Karadeniz’in büyük ölçüsünde MHP’nin İYİ Parti’den fazla oy aldığını görmekteyiz.
  • Trakya, İstanbul geneli, Ege, Batı Akdeniz’de İYİ Parti, MHP’ye karşı üstündür.
  • Türkiye genelinde 593 ilçede MHP, 380 ilçede ise İYİ Parti daha fazla oy almıştır.
  • Seküler milliyetçi seçmen çoğunlukla İYİ Parti’yi tercih etmiştir.

Kürt Siyaseti ve İktidar Partisi

  • 2018 genel seçimlerinde AK Parti ve HDP arasında bir değerlendirme yapılmıştır.
  • Türkiye genelinde 871 ilçede AK Parti, 102 ilçede ise HDP daha fazla oy oranına sahip olmuştur.
  • HDP, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesi haricinde Mersin’in Akdeniz ve Mezitli, Hatay’ın Samandağ ve Defne ve İzmir’in Narlıdere ilçelerinde AK Parti’den fazla oy almıştır.

Milli Görüşün Karşısında Kürt Siyasi Hareketi

  • 2018 genel seçimlerinde HDP ve Saadet Partisi arasında yapılan oy karşılaştırmasında oluşan harita görülmektedir.
  • İç Ege, İç Anadolu’nun belirli alanları, Doğu Marmara, Doğu Akdeniz ve Karadeniz’in genelinde Saadet Partisi’nin oyları HDP’den fazladır.
  • Türkiye genelinde HDP 619, Saadet Partisi 354 ilçede daha fazla oy almıştır.
  • 2018 genel seçimlerinde özellikle batı bölgelerde ve Karadeniz kıyılarında CHP’den HDP’ye oy geçişleriyle beraber birçok ilçede HDP’nin oyları Saadet Partisi’nin önüne geçmiştir.

İttifakların Siyaseti 

  • 2018 genel seçimleri Türkiye’de ilk defa milletvekilliği seçimlerinde ittifak sisteminin uygulandığı seçim oldu. İttifaklara kullanılan oylar tasnif edildikten sonra ilçe bazlı dağılıma bakıldığında %98 oranında Cumhur İttifakının Millet İttifakından fazla oy aldığı görülmektedir.
  • Millet İttifakının Cumhur İttifakından fazla oy aldığı ilçeler, Diyarbakır, Tunceli, Ardahan, Kırklareli, Edirne, İzmir, Aydın, Muğla, Denizli, Uşak ve Hatay’da bulunmaktadır.
  • Verilerden görüldüğü üzere 2018 döneminde Cumhur İttifakı bir arada olma mesajını çok daha kuvvetli vermiş ve karşılığını seçmenden almıştır.

2018’de Cumhur İttifakı ve Lideri

 

  • 2018 genel seçimlerinde Recep Tayyip Erdoğan’ı AK Parti, MHP ve HÜDA-PAR desteklemişti. Ülke genelinde Recep Tayyip Erdoğan’ın oyları ittifakın %1,5 oranında gerisinde kalmıştı.
  • Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde ise çoğunlukla Erdoğan’ın oyları ittifakın üzerindedir.
  • Türkiye genelinde Kürt seçmenin yoğunlaştığı milletvekili seçimlerinde şahısların etkili olduğu ilçelerdeki sonuçlar hariç Erdoğan’ın oyları ittifakın gerisindedir.

 

Haritalar ve analiz: Mert UZUNSOY

Türkiye’deki seçimler ve siyasi coğrafyada yaşanan değişimlere ilgi gösteren ve bu yönde araştırmalar sürdüren bir araştırmacıdır. 2020 yılında Trakya Üniversitesi Ekonometri bölümünde lisans eğitimini tamamladı. Lisans eğitimi devam ederken Ordu, Adana, Edirne ve Ankara’da değişen seçim aritmetiği üzerine çalışmalar yaptı. Ocak 2021-Şubat 2022 tarihleri arasında Türkiye Raporu’nda genel ve yerel seçimler üzerine araştırmalar yaptı. Daraltılmış bölge, dar bölge seçim sisteminin Türkiye’de uygulanması durumunda ortaya çıkması muhtemel sonuçları çalıştı. Araştırmalarını seçimlerde yanlış oy kullanımı, seçim sistemleri, Türkiye’nin siyasi coğrafyası, seçmen davranışını etkileyen faktörler, tarımda yaşanan gelişmelerin seçimlere etkisi, göç hareketlerinin seçim coğrafyasına etkileri konularında sürdürmektedir. Mert UZUNSOY, Mart 2022’den beri TEPAV’da Araştırmacı olarak çalışmaktadır.

Giriş yazısı ve yayına hazırlayan: Serenay SASA

Galatasaray Üniversitesi Siyaset Bilimi bölümünden mezun oldu. Değişim öğrencisi olarak bir yıl Paris Siyasal Bilgiler Enstitüsü’nde (Sciences Po Paris) eğitim aldı.  2021 yılında Fransa’daki Aix-en-Provence Siyasal Bilgiler Enstitüsü’nde (Sciences Po Aix) karşılaştırmalı siyaset alanında yüksek lisans eğitimini tamamladı. Sasa, Şubat 2022’den bu yana Türkiye Raporu’nda araştırmacı olarak görev yapmakta ve ODTÜ’de siyaset bilimi alanında doktora eğitimine devam etmektedir. Araştırma ilgi alanları arasında Ortadoğu siyaseti, siyasal İslam, oy davranışı ve sosyal eşitsizlikler yer almaktadır.

Ayrıcalıklı Abonelik

Türkiye Raporu’na Abone olarak her ay Türkiye çapında 1500 kişi ile yapılan anket çalışmalarının sonuçlarına ulaşabilirsiniz. Tüm sonuçlar parti, yaş, çalışma ve eğitim kırılımlarıyla beraber raporda yer alır. Aşağıdaki farklı paketleri inceleyerek seçtiğinizi satın alın.

İlgili Gönderiler

ABONELİK PAKETLERİMİZİ İNCELEDİNİZ Mİ?

Size uygun paketi seçin, detaylı anket raporları düzenli olarak e-postanıza gelsin.

İNCELE

Önerilenler

Türkiye Raporu mobil uygulamasına abone ol, her ay Türkiye çapında 2000 kişiyle yapılan anket çalışmalarının detaylı sonuçları ayda iki kez cebine gelsin.

Tekrar hoşgeldiniz!

Hesabınıza aşağıdan giriş yapın

Yeni hesap oluştur!

Kayıt için aşağıdaki formu doldurun

Şifrenizi kurtarın

Şifrenizi sıfırlamak için aşağıda kullanıcı adınızı ya da email adresinizi girin.