Share on facebook
Share on twitter
Share on email
Share on whatsapp

Cari Açık Ve Getirdiği Riskler

Ali Arıkazan

Ödemeler dengesi genel anlamda yurtiçi ve yurtdışı yerleşiklerinin birbirleri ile yaptıkları ekonomik işlemleri ölçen bir kayıttır. İçerisinde cari işlemler hesabı ve finansal hesabı barındıran ödemeler dengesi bilanço tablosunun normal şartlar altında sıfır olması beklenir. Sıfır değerinden her sapma bir ülkenin net borç verici mi yoksa borç alıcı mı olduğunu belirler. Çünkü basit muhasebecilik ilkelerini göz önünde bulundurduğumuzda, bir ülke ancak geliri kadar para harcayabilir. Paranın fazlası veya eksiği ise borç ya da birikim olarak değerlendirilir. Cari işlemler hesabı mal ve hizmet alım satımlarını içeren bir istatistiksel rapordur, denge noktası sıfırdan negatif yönlü sapma ise toplumda herkesin diline pelesenk olmuş cari açığı ifade eder. 

Merkez Bankası verilerine bağlı cari işlemler hesabını incelediğimizde 2022 yılının ilk iki ayına ait cari açığın 12 milyar dolar dolaylarında gerçekleştiğini görüyoruz. Cari işlemler hesabı, mal ithalat ve ihracatını ölçen dış ticaret dengesi ve servis ithalat ve ihracatını ölçen hizmetler dengesini içerir. İthalatın ihracattan fazla olması cari açığı arttıran en önemli unsurlardan biridir. Grafikte de görüldüğü üzere Türkiye krizler yaşadığı zamanlar haricinde neredeyse hiç cari fazla verememiştir. Son yirmi yılını incelediğimizde Türkiye’nin net ithalat ülkesi olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.

Dış ticaret dengesini detaylı olarak incelediğimizde göze çarpan ilk detay neredeyse cari işlemler hesabı grafiğine çok benzer bir trend içerisinde olduğudur. 2022 yılının ilk iki ayının istatistiklerini incelediğimizde Türkiye’nin yaklaşık 14 milyar dolarlık dış ticaret dengesi açığı verdiğini gösteriyor. 2001 yılında, serbest kur rejimine geçiş ile birlikte uygulanan ihracata dayalı büyüme hedefi güden iktisat politikalarımız son yıllarda büyük değişimler geçirerek Türk lirasının değer kaybı sonrası ihracatı arttırmak ve cari açığı kapatmak üzerine kuruldu. Fakat grafikte de görüldüğü gibi para biriminin değer kaybı, cari açığı kapatmaya yetmiyor. İthalatın ihracatın gerisine düştüğü dönemler, yalnızca kriz zamanlarında vatandaşın harcamalarını kısıp ithal ürünlerden vazgeçtiği dönemlerde görülüyor.


Hizmetler dengesine detaylı şekilde bakacak olursak, son 20 yıl içerisinde Türkiye’nin genel olarak net hizmet ihracatçısı olduğunu söylemek mümkün. Pandemi dönemindeki birkaç ay hariç asla hizmet açığı vermeyen ülkemizde hizmet ihracatı cari açığı bir nebze de olsa dengeliyor. 2022 yılının ilk iki ayında gerçekleşen yaklaşık 3 milyar dolarlık net servis ihracatının temel taşıyıcılarının lojistik ve turizm olduğunu görüyoruz. Grafikten de anlaşılacağı üzere ağustos aylarında yaşanan patlamaların turist etkisi ile olduğu aşikâr.

Bilanço tablosunun bir diğer kısmı yani finansal hesap, genel anlamda yurtiçi ve yurtdışı yerleşiklerinin yatırım kararları doğrultusunda şekillenen istatistiksel bir rapordur. Veriler yurtiçine giren ve çıkan yatırım akışları sonrasında şekillenir. İçerisinde uzun vadeli olarak değerlendirilebilecek doğrudan yabancı yatırımları ve kısa vadeli ya da sıcak para da denilebilecek portföy yatırımlarını bulundurur. 2022 yılının son iki ayını değerlendirecek olursak 11 milyar dolarlık bir para girişi olduğu söylenebilir.

Doğrudan yabancı yatımlar finans hesabının çok önemli bir kısmını oluşturan bir indikatördür. Fabrika inşa etmek, şirket satın almak ya da bir şirkete ortak olmak gibi uzun vadeli yatırımların olduğu doğrudan yatırımlar 2022 yılının ilk iki ayında yaklaşık 500 milyon dolar olarak gerçekleşti. Türkiye’nin son yirmi yılını incelediğimizde ülkeye genel olarak para girişi olduğunu söylemek mümkün iken dikkat çeken ayrıntılardan bir diğeri ise milyar dolarlarla ifade edilen yatırımların son yıllarda milyon dolarlarla ifade edilmesi. Devlet kurumlarındaki yozlaşmayı ve hukuki anlamda güvenilirliğini kaybeden hükümeti, azalan yatırımların en büyük nedeni olarak görmek yanlış olmayacaktır.

Finans hesabının içerdiği bir diğer yatırım alt maddesi olan portföy yatırımları temel olarak borsada hisse alımı, bono ve tahvil alımı gibi kısa vadeli sıcak para girişleri olarak değerlendirilebilir. 2022 yılının ilk iki ayı incelendiğinde 1,5 milyar dolar dolaylarında para çıkışı gerçekleştiği görülüyor. Gerçekleşen bu satışların nedeni olarak uygulanan heterodoks iktisadi politikalar sonucu azalan faiz oranları ve para biriminin değer kaybı sonucu hisse senedi piyasasının değer kaybedip sığlaşması gösterilebilir.

 

Kaynaklar: 

Mahfi Eğilmez, Ödemeler dengesini okumak

https://www.mahfiegilmez.com/2014/01/odemeler-dengesini-okumak.html

Financial Times, 11.02.2022, Why Turkey’s economic resilience has defied worst fears?

https://www.ft.com/content/1d8fd6dd-e951-49a1-bffa-b2c361c2d16a

The Economist, 3.07.2021, The Return of the carry trade 

https://www.economist.com/finance-and-economics/2021/07/03/the-return-of-the-carry-trade

Akkaya, Y., & Gürkaynak, R. S. (2012). Cari açık, bütçe dengesi, finansal istikrar ve para politikası: Heyecanlı bir dönemin izi. İktisat İşletme ve Finans, 27(315), 93-119.

http://refet.bilkent.edu.tr/Akkaya_Gurkaynak_IIF_2012.pdf

Subaşat, T. (2010). Türkiye’nin Cari Açık Sorunu: Nedenler ve Çözümler. İktisat ve Toplum, 1, 26-34.

https://iktisatvetoplum.com/turkiyenin-cari-acik-sorunu-nedenler-ve-cozumler/

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB), Ödemeler Dengesi İstatistikleri

https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Istatistikler/Odemeler+Dengesi+ve+Ilgili+Istatistikler/Odemeler+Dengesi+Istatistikleri/

 

Ayrıcalıklı Abonelik

Türkiye Raporu’na Abone olarak her ay Türkiye çapında 1500 kişi ile yapılan anket çalışmalarının sonuçlarına ulaşabilirsiniz. Tüm sonuçlar parti, yaş, çalışma ve eğitim kırılımlarıyla beraber raporda yer alır. Aşağıdaki farklı paketleri inceleyerek seçtiğinizi satın alın.

İlgili Gönderiler

ABONELİK PAKETLERİMİZİ İNCELEDİNİZ Mİ?

Size uygun paketi seçin, detaylı anket raporları düzenli olarak e-postanıza gelsin.

İNCELE

Önerilenler

Türkiye Raporu mobil uygulamasına abone ol, her ay Türkiye çapında 2000 kişiyle yapılan anket çalışmalarının detaylı sonuçları ayda iki kez cebine gelsin.

Tekrar hoşgeldiniz!

Hesabınıza aşağıdan giriş yapın

Yeni hesap oluştur!

Kayıt için aşağıdaki formu doldurun

Şifrenizi kurtarın

Şifrenizi sıfırlamak için aşağıda kullanıcı adınızı ya da email adresinizi girin.