Toplum Kamu-Özel İşbirliği Projeleri Hakkında Ne Düşünüyor?

Yayınlanan araştırma sonuçları İstanbul Ekonomi Araştırma tarafından, 4-7 Nisan 2022 tarihlerinde Türkiye çapında 12 ilde 1500 kişi ile yapılan anket çalışmasının sonucudur.

Cumhuriyet tarihinde ilk defa Turgut Özal yönetiminde gerçekleştirilen Kamu-Özel İşbirliği (KÖİ) projeleri şimdilerde AK Parti hükümetiyle birlikte anılıyor. AK Parti, iktidarı boyunca pek çok “çılgın projeyi” bu yöntemi kullanarak hayata geçirdi. Avrasya Tüneli, Osmangazi Köprüsü, İstanbul Havaalanı ve şehir hastaneleri, yap-işlet-devret modeliyle gerçekleştirilen projelerden sadece birkaçı. Özellikle son dönemde döviz kurundaki artışlar, KÖİ projelerinin Hazineye yükünü artırırken, Mart ayında Çanakkale Köprüsü’nün açılışıyla birlikte bu projelerin ekonomik mantığı olup olmadığı, devletin verdiği geçiş garantileri ve yüksek geçiş ücretleri ile ilgili tartışmalar yeniden alevlendi.Türkiye Raporu olarak bu tartışmaların ekseninde katılımcılarımızın yap-işlet devret modeliyle ilgili fikirlerini araştırdık.

Sonuçlara göre toplumun %56 ile çoğunluğu yap-işlet-devret modeli ile yapılan mega projelerin vatandaşın sırtına daha çok vergi yükü bindirdiğini düşünüyor. Öte yandan %7’lik kesim bu projelerden çok az kişinin yararlanabildiğini belirtiyor. Toplumun %63’ünün KÖİ projeleri hakkında olumsuz görüşlere sahip olduğunu söylemek mümkün.

Bununla birlikte toplumun yaklaşık %38’i mega projeler hakkında olumlu düşüncelere sahip. %26, Türkiye’nin kalkınması için yap-işlet-devret modelinin gerekli olduğunu düşünüyor. %4, bu model ile gerçekleştirilen projelerin Türkiye’nin ekonomik gücünü simgelediğini düşünürken geri kalan %7 de bu projelerin Türkiye’nin uluslararası alandaki itibarını artırdığını savunuyor.

Seçmen dağılımları açısından incelediğimizde, muhalefet seçmeninin önemli çoğunluğunun KÖİ projelerini olumsuz değerlendirdiğini görüyoruz. Bu konuda olumsuz düşünenlerin en büyük çoğunluğu temsil ettiği grup HDP seçmeni. 

Cumhur İttifakı seçmeni projelere çok daha pozitif yaklaşsa da, MHP seçmeninde olumlu fikir beyan edenler %50’nin altında kalıyor. AK Parti seçmeninin ise yaklaşık %50’si Kamu-Özel İşbirliği projelerini ülkenin kalkınması için gerekli gördüğünü belirtiyor. 

Eğitim kırılımına göre katılımcıların eğitim seviyesi arttıkça KÖİ projelerini olumsuz değerlendirme oranı da artış gösteriyor. 

Çalışma grubu açısından incelediğimizde ise vatandaşın sırtına vergi yükü bindirdiği gerekçesiyle projelere karşı çıkanların çoğunun işverenler olduğunu görüyoruz. İşverenlerin yaklaşık %70’i projelerin vergi yükü getirdiğini düşünürken yaklaşık %20’si projeleri ülkenin kalkınması için gerekli buluyor. 

Mega projelerin ve yap-işlet-devret modelinin işlevselliği geçtiğimiz ay kamuoyunda tartışma yaratmıştı. Garanti fiyatları döviz cinsinden hesaplandığı için Türk lirası değer kaybettikçe projelerin Hazine’ye yükü artıyor ve vergilerin bu alanda kullanılmasının ne kadar adil ve verimli olduğu da sorgulanmaya başlıyor. Dünya Bankası da Türkiye ile ilgili yayınladığı son raporunda KÖİ’ler hakkında benzer uyarılarda bulundu. 

Erdoğan ise Mart ayında yaptığı açıklamada 2024 yılı itibariyle Kamu-Özel İşbirliği projelerinin hazineye yükünün neredeyse sıfırlanacağını söylemişti.