Ocakta Doğanlar: Siyasi Partilerin Hikayeleri 

Türkiye yüzüncü yaşını kutlamaya hazırlanıyor. Biz de Cumhuriyetin gençliğine dönerken toplumsal hafızamızı tazeliyoruz. Ülkenin girdiği çıkmazları, mecliste yükselen sesleri sokaklarındaki siyaseti bugünden bakarak hatırlamaya devam ediyoruz. Ocak ayında da Türkiye’nin siyaset sahnesine iz bırakmış partilere yakından baktık. Bu ay üç partinin kuruluş hikayesini sizin için yazdık: Demokrat Parti (1946), Büyük Birlik Partisi (1993) ve Türkiye İşçi Köylü Partisi (1978).

14 Mayıs’ın Tekrarında: Demokrat Parti (1946) 

Çok partili hayata geçiş ile birlikte seçimlere katılan ve muhalefet olduğu siyaset sahnesine 14 Mayıs 1950’de iktidar partisi olarak dönen Demokrat Parti, Türkiye tarihinde, siyasi kaderi itibariyle özel bir yere sahip. Demokrat Parti, İkinci Dünya Savaşı sonrası Türkiye’de Ocak 1946’da kuruldu. DP’nin kurulduğu koşullar aslında tek parti döneminin 1940’lı yıllarda yaşadığı krizlerle açıklanabilir. Türkiye savaşa fiili olarak katılmamış olsa da yeni kurulan Cumhuriyetin ekonomisi savaş koşullarından bir hayli etkilenmişti. Savaş toplumun genelini yoksullaştırırken köylüyü de vurdu. Bir tarafta zengin toprak sahipleri, diğer tarafta ise yoksullaşan köylüler vardı. Varlık Vergisi’nin sert uygulamaları ile de yükselen toplumsal memnuniyetsizlik karşısında CHP iktidarı destek ve takdir kazanmak için, savaş dönemi temel ihtiyaçlarını dahi karşılayamaz duruma gelen köylüye yöneldi. Bu anlamda 1945 yılında Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu Meclis’e sunuldu. İnönü’nün büyük destek verdiği tasarı, devlete ait toprakların yoksul çiftçiye yeniden dağıtılmasını öngörüyordu, fakat tasarı Meclis’te reddedildi. Demokrat Parti’nin kurulmasının fitilini ateşleyen olay da bu kanun tasarısı oldu.

CHP bu dönemde toplumda olduğu kadar parti içinde de meşruiyet krizi içindeydi. Yoksulluk, toplumda CHP iktidarına karşı memnuniyetsizliği arttırırken Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu gibi tasarılar CHP içindeki toprak sahiplerini rahatsız etmişti. Bu düzlemde, 7 Haziran 1945’te Adnan Menderes, Fuat Köprülü, Refik Koraltan ve Celal Bayar’dan oluşan dört CHP milletvekili, partinin “anti demokratik uygulamalarını” eleştiren ve serbest seçimleri öngören önergeyi Meclis’e sundular. Önerge tarihe Dörtlü Takrir olarak geçecek ve Demokrat Parti’nin kuruluşu ile sonuçlanacak süreci başlatacaktı. Önerge, 12 Haziran 1945’te oylamaya sunuldu ve dört imzacısı hariç bütün üyeler tarafından reddedildi. Bunun ardından iktidara karşı açıktan muhalefet yapmaya başlayan Menderes, Köprülü ve Koraltan partiden ihraç edildiler. Atatürk’ün son başbakanı Celal Bayar ise kendi isteğiyle parti üyeliği ve milletvekilliği görevinden istifa etti. 

Bayar, partiden istifasının hemen ardından dönemin başbakanı İsmet İnönü ile yeni bir parti kurmak üzerine konuştu. İnönü, CHP’den istifa eden bu muhalif gruba çekimser yaklaşsa da Atatürk’ün ilkelerine bağlı kalma noktasında mutabık oldukları sürece Bayar ile grubunun yeni bir parti kurmasını kabul etti. Çankaya Köşkü’nden gelen onay ile 7 Ocak 1946’da Demokrat Parti kuruldu. 1946-1950 arası muhalefette olan Demokrat Parti, seçimleri kazandığı 1950 yılından askeri darbe ile iktidarı kaybettiği 27 Mayıs 1960’a kadar Türkiye’yi yönetti. 27 Mayıs darbesi ile başlayan Yassıada Yargılamaları sonucu Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan Eylül 1961’de İmralı’da idam edildiler. Bu anlamda Demokrat Parti, liderlerinin önce seçim galibiyetlerine sonra darağacında yargılanmasına şahit oldu. Genç Cumhuriyet’in çok partili hayat tecrübesinde bir dönüm noktası oldu Demokrat Parti. 

Ülkücü Gelenekten İslami Kopuş: Büyük Birlik Partisi (1993) 

İslam’ı Türk kimliğinin bir parçası olarak gören Büyük Birlik Partisi’nin kökenleri aslında Milliyetçi Çalışma Partisi’ne dayanıyor. Bu anlamda BBP’nin kuruluşuna daha yakından bakmak için 1991 seçimlerine dönelim. 

1991 seçimlerine milliyetçi ve İslamcı partiler Refah Partisi çatısı altında bir ittifakla katıldılar. RP-IDT-MÇP’den oluşan Kutsal İttifak bu seçimlerde %16,5 gibi bir oranla beklenenin üzerinde destek gördü ve 11 yıl aradan sonra ülkücüler yeniden parlamentoya girdiler. Kriz ise yeni başlamaktaydı. Seçimlerden sonra hiçbir siyasi partinin tek başına hükümet kuracak çoğunluğu oluşturamaması koalisyon hükümetlerini zorunlu kıldı. Seçimlerden birinci parti çıkan DYP, SHP ile koalisyon kurmayı planlamış, Türkeş de kurulacak DYP-SHP koalisyonuna MÇP’nin destek vermesini istemişti. Fakat SHP’nin içinde bulunduğu bir koalisyona güvenoyu verme düşüncesi milliyetçilerin kabul etmekte zorlanacağı bir şeydi. Çünkü SHP, Halkların Emek Partisi (HEP) ile ittifak yaparak seçimlere girmişti ve Leyla Zana gibi Kürt siyasi hareketinin sembol isimleri güven oylaması sırasında hâlâ SHP’nin içinde bulunuyordu. MÇP’nin içindeki parti içi muhalefetin lideri Muhsin Yazıcıoğlu, Türkeş’in DYP-SHP hükümetine güvenoyu verme kararına karara tepki göstererek kendi ekibiyle birlikte güven oylamasına katılmadı. MÇP’de birbirini izleyen istifalar sonrası 29 Ocak 1993’te Büyük Birlik Partisi kuruldu. 

BBP, ülkücü geleneğin “lider, teşkilat, doktrin” anlayışını eleştirmiş, kurulduğu dönemde kendisinin bir lider partisi değil halkın partisi olduğunun altını çizmiştir. Türkeş’in yanında saf tutan ülkücüler kendilerini ve davalarını Türkeş ile birlikte tanımlarken, Yazıcıoğlu’na yakın olan Türk-İslam ülkücüleri davalarını tanımlarken İslam’a vurgu yapmışlardır. Benzer şekilde BBP çatısında birleşen Türk-İslam ülkücüleri, ideolojilerden farklı olarak nihai hedeflerinin İslam’ı tüm dünyaya yaymak olduğunu belirtmişlerdir. BBP’nin kurucu lideri Muhsin Yazıcıoğlu, 25 Mart 2009’da Yozgat mitingine gitmek üzere bindiği helikopterin düşmesi sonucu hayatını kaybedene kadar Büyük Birlik Partisi’nin genel başkanlığını yaptı.  

İşçi ve Köylülerin Hakimiyeti: Türkiye İşçi Köylü Partisi (1978) 

70’li yıllar Türkiye’de ve dünyada 68 hareketinin ve sol ideolojilerin yükseldiği, Moskova’dan esen kızıl rüzgârın liberal demokrasileri kaygılandırdığı ve siyasal şiddetin her köşeyi kapladığı bir dönemdi. Bu çerçevede 1978 yılında Doğu Perinçek, Gün Zileli, Halim Spatar, Hasan Yalçın ve 30 arkadaşı tarafından, işçi-köylü ittifakına dayanan bir proletarya devrimini gerçekleştirmeyi hedefleyen Türkiye İşçi Köylü Partisi (TİKP) kuruldu. 

Türkiye İşçi Köylü Partisi’ni anlamak için 1969 yılında kurulan ve 12 Mart Muhtırası ile liderleri tutuklanarak yargılanan Türkiye İhtilalci İşçi Köylü Partisi’ne (TİİKP) göz atmak gerek. İhtilalci İşçi Köylü Partisi Mayıs 1969’da kurulan yasa dışı bir partiydi. TİKP’in öncülü kabul edilen bu partinin de genel başkanı Doğu Perinçek’ti. Üyeleri ve bölge sorumluları arasında İbrahim Kaypakkaya ve Hasan Yalçın gibi isimler vardı. Parti, henüz kuruluş aşamasında iken üyeler arasında silahlı mücadele konusunda fikir ayrılıkları yaşandı. Tartışma sonrası partiden ayrılan İbrahim Kaypakkaya, 1972’de arkadaşları ile birlikte, yasadışı bir oluşum olan Türkiye Komünist Partisi/Marksist-Leninist’i (TKP/ML) kurdu. 12 Mart muhtırası sonucu da TİİKP’nin yöneticileri tutuklanarak mahkum edildiler. TİİKP’nin 9-10 Eylül 1977’de yapılan parti kongresinde yasal parti kurma kararının alınmasının ardından adı Türkiye İşçi Köylü Partisi olarak değiştirildi. 

TİKP ideolojik olarak, MHP’ye, Kürt siyasi hareketine, Marksist-Leninist çizgideki Türkiye Komünist Partisi’ne ve Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu’na (DİSK) karşı bir duruşa sahipti. Fakat parti kısa ömürlü oldu. 12 Eylül 1980 darbesi ile partinin siyasi faaliyetleri durduruldu Ekim 1981’de de diğer partilerle birlikte TİKP feshedildi. 

Kaynakça

Landau, J. M., & Heper, M. (2016). Political Parties and Democracy in Turkey. Routledge.

Bayraktar, Ö. (2016) Ülkücü Harekette Bölünme: Milliyetçi Hareket Partisi ve Büyük Birlik Partisi, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi.