Türkiye’de Özgürlüğün Evrimi

Ilgın Özkul

Ülkelerin demokrasi, siyasi özgürlük ve insan hakları hakkında araştırma yapan Freedom House’un Freedom in the World 2022 raporuna göre, 2013 yılında özgürlük puanı 61 puan olup ‘yarı özgür’ ülke sayılan Türkiye, 2022 yılına kadar 32 skoruna düştü. ‘Otoriter Yönetimlerin Küresel Genişlemesi’ adlı raporda liste başındakiler tam puan ile Norveç, Finlandiya ve İsveç iken Peru (72), Arjantin (84), Uruguay (97), Botsvana (72) gibi ülkelerin de özgür olarak tanımlandığı görülüyor. Buna karşıt Macaristan (69), Hindistan (66), Senegal (68) gibi ülkeler ‘yarı özgür’ iken özgür sayılmayanlar arasında Uganda (34), Pakistan (37) ve Ürdün (33) bulunuyor. 

Ülkelerdeki özgürlüğün ‘siyasi haklar’ ve ‘sivil özgürlükler’ hakkındaki sorular doğrultusunda 0-4 arasında puan verilerek ölçüldüğü raporda, Türkiye 2022 yılında ilkinden 15/40, ikincisinden ise 16/60 aldı. ‘Siyasi haklar’ seçim süreci, siyasal katılım, devlet işleyişi alt kategorilerine ayrılırken, ‘sivil özgürlükler’ ifade ve inanç özgürlüğü, derneksel ve örgütsel haklar, hukukun egemenliği, kişisel özerklik ve bireysel haklar üzerinden değerlendiriliyor. 

Küresel bir çerçeveden bakıldığında ise son 16 sene içerisinde tüm dünyada her kategoride düşüşün yaşandığı, otoriter yayılmanın en yoğun yaşandığı bölgelerin, özellikle devlet işleyişi ve hukukun egemenliği alanlarında, Orta Doğu, Avrasya ve Afrika olduğu görülüyor. Öyle ki, 2021’de demokratik anlamda ilerleme yaşamış ülke sayısı yalnızca 25 iken, düşüşe uğrayan ülke sayısı 60. Avrupa’daki ülkelerin %81’i tam anlamıyla özgürlüğe sahipken bu istatistiğin Orta Doğu’da %8, Avrasya’da %0, Afrika’da ise %15 olması çarpıcı bir tablo çizmekte. Buna ek olarak, küresel anlamda da otoriterleşmenin yükselişte olduğu görülebilir. 2005-2021 yılları arasında ‘özgür olan’ ülke sayısı %46’dan %20,3’e, ‘yarı özgür’ olanlar %17,9’dan %41,3’e, ‘özgür olmayan’ ülkeler ise %36,1’den 38,4’e şeklinde bir değişiklik gösterdi. 

Raporda aynı zamanda Türkiye ile ilgili olarak AK Parti yönetiminin Türkiye’deki sivil özgürlükler ve siyasi haklar üzerindeki etkisi de eleştirildi. “AK Parti Hükümeti 2016’daki darbe girişiminden bu yana muhalif gördüğü kişilere karşı ağır ve geniş kapsamlı bir baskı uyguladı. 2017’deki Anayasa değişikliğiyle birlikte yetkiler Cumhurbaşkanı’nın elinde toplanmış oldu. Erdoğan, Türkiye siyasetinde muazzam bir güç sahibi olmaya devam etse de muhalefetin 2019 yerel seçimlerinde kazandığı zaferler ve COVID-19 pandemisinin zaten sallantıda olan ekonomi üzerindeki etkisi, hükümeti farklı görüşleri bastırmaya ve kamusal söylemleri kısıtlamaya teşvik etti.” (Freedom House 2021)

Dahası, Türkiye’de adaleti sağlama konusunda sosyal medya baskısının gerekli olduğu görüşü siyasi gündemde de yer edinmeye başladı. Sosyal medyada ifade edilen tepkiler sonucunda hukuki sonuç alınması son zamanlarda sıklıkla yaşanan bir durum. Dolayısıyla sosyal medya siyasi katılım için öncelikli bir mecra haline geldi. Freedom House’un 2021 ‘İnternette Özgürlük’ raporuna göre Türkiye 100 üzerinden 34 puan alarak yine ‘özgür olmayan’ ülke konumunda yerini edindi. Endeksin erişimin önündeki engeller, içerik sınırlamaları ve kullanıcı haklarının ihlalleri kategorilerinde Türkiye sırasıyla 25 üzerinden 15, 35 üzerinden 20 ve 40 üzerinden 9 puan aldı. Bununla ilgili olarak son dönemlerde eleştirilen içeriklerin internet platformlarından kaldırılması, birçok internet sitesinin engellenmesi, internet üzerinden faaliyet yürüten aktivistler, gazeteciler ve sosyal medya kullanıcılarının paylaşımda yüzünden linçe maruz kalması bahsedilebilir. Dolayısıyla Türkiye’de internet özgürlüğü de azalmaya devam ediyor. 

Freedom House’un sağladığı veriler üzerinden baktığımızda Türkiye’deki özgürlüğün uğradığı evrim de ilginç bir tablo çiziyor. 1970’li yıllarda ‘özgür olan’ Türkiye, ilk 1980’de ‘yarı özgür’ haline gelmiş, ‘özgür olmayan’ ülke olarak tanımlanması ise 2017 yılını bulmuştur.

Kaynakça:

Özgürlük Araştırmaları Derneği, Dünya Özgürlük Raporu 2022 (Freedom House), 2022

https://oad.org.tr/blog/dunya-ozgurluk-raporu-2022-freedom-house/

Freedom House, Freedom in the World, 2022

https://freedomhouse.org/report/freedom-world

Freedom House, Freedom on the Net 2021, 2021

https://freedomhouse.org/tr/country/turkey/freedom-net/2021

Freedom House, Freedom in the World Research Methodology, 2022

https://freedomhouse.org/reports/freedom-world/freedom-world-research-methodology

Freedom House, The Global Expansion of Authoritarian Rule, 2022

https://freedomhouse.org/report/freedom-world/2022/global-expansion-authoritarian-rule