Paramız Nereye Gidiyor? Türkiye’de Vergiler ve Devlet Harcamaları

Ilgın Özkul

Devletin en önemli gelir kaynağı olan vergilerde olağandışı bir yükseliş görülmekte. Öyle ki, vergiler 2019-2020 yılları arasında devletin bütçe geliri içinde %85,9’luk bir paya sahip iken, 2021 yılında %36,20 oranında artış gösterdi. Vergi artışını körükleyen en önemli faktörlerin geçtiğimiz yıllarda yaşanan enflasyon ve döviz krizi olduğunu söylemek yerinde olacaktır.

2019-2020 yılları arasında yüksek miktarda alınan vergilerin başında katma değer vergisi (KDV), gelir vergisi ve ÖTV yer alıyor. Tüketici vergilerinin en yüksek olduğu ülkelerden biri olan Türkiye’de dolaylı vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki payı 2021 yılında %67 dolayındaydı. Bu anlamda, özellikle tüketicilerin vergi yükü oldukça artmış durumda.

Peki, alınan vergiler devlet hesaplarında karşılığını buluyor mu? Verginin kimden, ne miktarda alınacağının yanı sıra, bu gelirin nasıl dağıtılacağı ve harcanacağı da devletin üzerinde.

TÜİK verilerine göre 2017-2020 yılları aralığında devletin toplam harcaması yaklaşık %67 oranında arttı. Ancak bunun beraberinde devamlı artan bütçe açığı da 2021 yılında 192,2 milyar TL’lik bir rekor seviyeye ulaştı. Bu aralıkta sermaye harcamalarında (bina, makine, eğitim ve sağlık tesisleri gibi işletmelerin gelişimi için yapılan masraflar) dikkate değer bir değişim gözlemlenmemişken, faiz harcamalarında (devletin borçlanma maliyeti) %57, cari harcamalarda (üretim sırasında açığa çıkan personel giderleri, maaş ödemeleri ve benzeri harcamalar) ise %42’lik bir artış görüldü. Günden güne artan bütçe açığı ve dış borca karşılık 2017 yılına kadar düşüşte olan faiz giderlerinin devlet bütçesindeki payı 2021 yılında %11,3’e çıktı.

2021 yılında devletin 2022 için koyduğu %19,4’lük vergi gelirindeki artış hedefinin %70’ine şimdiden ulaşıldığından yeni vergi geliri hedefi koyuldu. Dolayısıyla Türkiye’de vergi oranlarındaki artış ve vergi yükü yakın zamanda hafifleyecekmiş gibi görünmüyor.

Kaynaklar:

Hürriyet, “Vergide hedef ikiye katlandı”, erişim: 26.07.2022

https://bigpara.hurriyet.com.tr/haberler/ekonomi-haberleri/vergide-hedef-ikiye-katlandi_ID1474182/

T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, “Vergi Gelirleri”, erişim: 26.07.2022

https://www.sbb.gov.tr/vergi-gelirleri/

Tüketici Hakları Derneği, “Dolaylı Vergiler En Haksız Tüketici Vergisidir”, erişim: 26.07.2022

https://www.tuketicihaklari.org.tr/haberler/basinaciklamalari.2018.10.08.html

Ozan Bingöl, “Dolaylı ve Dolaysız Vergi Oranlarımız ve Sayın Cumhurbaşkanının Açıklaması: Hangisi Doğru?”, erişim: 26.07.2022

https://vergiyedair.com/2021/07/15/dolayli-ve-dolaysiz-vergi-oranlarimiz-ve-sayin-cumhurbaskaninin-aciklamasi-hangisi-dogru/

TÜİK, “Devlet Hesapları, 2020”, erişim: 26.07.2022

https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Devlet-Hesaplari-2020-37185#:~:text=Genel%20devlet%20toplam%20harcamalar%C4%B1%202020,pay%C4%B1%20%31%2C2%20oldu.

TÜİK, “Devlet Hesapları, 2019”, erişim: 26.07.2022