İranlıların Özgürlük Arayışı
Ali Ege Karadağ
İran’da başörtüsü tam kapalı olmadığı için İrşad Devriyesi (Ahlak Polisi) tarafından gözaltına alınan ve gözaltına alındıktan sonra gördüğü şiddet sonucu hayatını kaybeden 22 yaşındaki Mahsa Amini adına yapılan gösteriler sürüyor. İran İletişim Bakanı, “güvenlik nedenleriyle” ülkede internet erişiminde sorunlar olabileceğini söyledi. Son günlerde ülkenin farklı yerlerindeki protestolarda en az 3 kişi hayatını kaybetti. Protestolarda “ahlak polisine ölüm” ve “kadın, yaşam, özgürlük” sloganları atıldı. Sokaklarda tansiyon yükselirken kadınlar başörtülerini çıkarıp bayrakları, Humeyni ve Hamaney’in posterlerini yaktı. Polis göstericilere göz yaşartıcı gazla karşılık verdi. İran’da yaşanan şiddetin ve baskı ikliminin toplum tarafından ama özellikle kadınlar tarafından zaten kabul görmediği tüm bu olanlardan önce de sayılara yansımış durumdaydı. Mahsa Amini’nin polis şiddeti sonucu hayatını kaybetmesi ise bardağı taşırmış gibi görünüyor.
GAMAAN tarafından 17-27 Şubat 2022 tarihleri arasında İran’da yaşayan 16.850 İranlının yanıtlarından oluşan “İranlıların Siyasal Sistemlere Yönelik Tutumları” başlıklı bu durumu göz önüne sermekte. Ankete katılanların %67’si “dini yasalarla yönetilen bir sisteme sahip olmayı” “oldukça kötü” veya “çok kötü” olarak değerlendiriyor. Tercih ettikleri rejim türü sorulduğunda, %34’ü “laik cumhuriyet”, %22’si “İslam cumhuriyeti”, %19’u “anayasal monarşi” ve %3’ü “mutlak monarşi”yi tercih ettiklerini belirtirken katılımcıların %21’den fazlası “bu soruyu cevaplamak için yeterince bilgili olmadıklarını” belirtti. Yani İran’da dini yasalarla yönetilmeme istenci yalnızca yönetimsel olarak başka bir alternatife (sözgelimi “laik cumhuriyet”) yönelişten kaynaklı görünmekten ziyade mevcut yönetimin uygulamalarına karşı bir pozisyon gibi durmakta.
İslam Cumhuriyeti’nin kurucusu Ruhullah Humeyni’ye %28 olumlu bakılırken, %64’ü onu olumsuz değerlendiriyor. Son olarak, ankete katılanların %26’sı İslam Cumhuriyeti’nin şu anki lideri Ali Hamaney’i olumlu değerlendirirken, %66’sı olumsuz değerlendiriyor. Öte yandan 1979’da devrilen Şah Muhammed Rıza Pehlevi ise %64 olumlu %28 olumsuz değerlendiriliyor. Mevcut Cumhurbaşkanı Ebrahim Raisi’nin başkan olarak performansı %20 olumlu, %69 olumsuz olarak değerlendiriliyor. Bütün bu veriler baktığımızda İran toplumunun mevcut rejime bakış açısının hem aktörlere bakış açıları bazında hem de sisteme güven bazında halihazırda olumsuz olduğu aşikar.
2020 yılında gerçekleştirilen bir diğer GAMAAN araştırması, İranlıların dine karşı tutumunu bulmayı amaçlıyordu. Bu ankette, katılımcıların %58’i tesettüre hiç inanmadıklarını söyledi. Yaklaşık %72’si zorunlu başörtüsüne karşı çıkarken, %15’i kamusal alanda başörtüsü takmanın yasal zorunlulu olması gerektiğini ifade etti.
Sonuç olarak, başörtüsü takmaya inanan nüfusun sadece yarısı, zorunlu başörtüsü uygulamasına katılıyor. Yani İran’da kadınlara yönelik baskı sayıca çok ama çok az bir ağırlığı olan bir toplumsal kesimden destek görmekte. Bu desteğin azlığı hatta bu uygulamalara ve bu uygulamaları getiren veya değiştirmeyen liderlere ve mollalara yönelik zaten varolan memnuniyetsizlik yaşanan bu cinayetle birlikte mobilize olmuş durumda. Protestolar bastırılırsa bile İran’da bu yönetim anlayışına desteğin artmayacağını düşünmek yanlış olmaz.
Kaynaklar:
GAMAAN, “İranlıların Dine Yaklaşımı”, 2020
https://gamaan.org/wp-content/uploads/2020/09/GAMAAN-Iran-Religion-Survey-2020-English.pdf
GAMAAN, “İranlıların Siyasal Sistemlere Yaklaşımı”, 2022
https://gamaan.org/wp-content/uploads/2022/03/GAMAAN-Political-Systems-Survey-2022-English-Final.pdf
The Conversation, İran Protestoları: İranlıların çoğunluğu zorunlu başörtüsüne karşı
Ayrıcalıklı Abonelik
ABONELİK PAKETLERİMİZİ İNCELEDİNİZ Mİ?
Size uygun paketi seçin, detaylı anket raporları düzenli olarak e-postanıza gelsin.
İNCELE