İnşaatta Sessizlik: Son Yirmi Yılda Bir Sektörün Yükselişi ve Düşüşü

Kapanan şirketler ülkenin ekonomik gidişatı açısından olumsuz bir tabloyu işaret ediyor. Bu şirketlerin faaliyet alanlarının da ekonomideki değişimi anlamak açısından önemli bir gösterge sunduğunu söylemek mümkün. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin istatistiklerine göre Ocak-Nisan 2022 arasında kapanan şirketlerin %29’unu inşaat şirketleri oluşturuyordu.İnşaat sektörünün 2022 ilk çeyreğinde -%7,2 daralması da kapanan şirket istatistiklerini destekliyor. TÜİK’in geçtiğimiz günlerde açıkladığı inşaat maliyet endeksinde de sektördeki değişim görülüyor. Verilere göre bir önceki yılın aynı ayına göre inşaat malzeme endeksi %133,71 işçilik endeksi %43,75 arttı.

Ekonomi güven endeksini sektörel düzlemde incelendiğimiz zaman inşaat sektörünün düşüşü daha net anlaşılıyor. Ekonomi güven endeksinin 100’ün üzerinde olması genel ekonomik duruma ilişkin iyimserliği, 100’ün altında olması ise genel ekonomik duruma ilişkin kötümserliği gösteriyor. Sektörlere olan güven de aynı şekilde ölçülüyor. Grafikte de görüldüğü üzere Kasım 2021’den bu yana inşaat sektörüne olan güven düşüş trendinde. İnşaat sektörüne ilişkin beklentiler kötümser kalmaya devam ediyor. 

Bugün, daralmakta olan inşaat sektörü AK Parti ekonomik modelinin lokomotifi olarak görülüyordu. 2000li yıllarda inşaat sektörünün büyümesi, piyasanın kendi yönelimi ile değil de iktidarın yasal düzenlemeleri ve stratejik teşvikleri ile gerçekleşti. Yeşilbağ’ın (2016) makalesine göre AK Parti modelinin merkezinde TOKİ bulunuyordu. Pek çok yasal değişiklikle TOKİ, devlet arazisini özelleştirme ve kentsel dönüşüm projelerini yürütme gibi olağanüstü yetkilerle donatıldı. Aynı şekilde 2010 yılında yapılan yasal değişiklikle de büyükşehir belediyelerine “herhangi bir alanı kentsel dönüşüm alanı ilan etme” hakkı tanındı. 2013 yılında alınan tüm kabine kararlarının %60’ının imar izinleri ile ilgili olması da inşaat sektörüne verilen siyasi desteği ortaya koyuyor (Gürkaynak ve Böke, 2013: 69). Bu destek ve teşviklerin sonucunda, günümüzdeki tablonun aksine, inşaat sektörünün büyüme hızı Türkiye’nin yıllık ortalama büyüme hızından daha yüksekti. 2002-2014 yılları arasında Türkiye’de GSYİH yıllık ortalama %4,9 hızında büyürken inşaat sektörü ortalama %6,5 hızla büyüdü (Yeşilbağ, 2016). 

Öte yandan, altını çizmek gereken en önemli nokta şu ki inşaat sektöründeki büyümenin en temel özelliği borca dayalı olmasıydı (Yeşilbağ, 2016, p.610). Hem inşaat şirketleri hem de hane halkları inşaat ve gayrimenkul sektörlerindeki büyüme ile beraber muazzam şekilde borçlandı. 2002 yılında inşaat ve gayrimenkul sektörlerinin dış borcu 1,47 milyar dolar iken 2014 yılında bu sayı 12,10 milyar dolara yükseldi (Yeşilbağ, 2016, p. 610). Sürdürülebilir olmayan bu büyümenin negatif etkilerini 2018’den bu yana ekonomik kriz ile hissediyoruz. Bu anlamda Türkiye’de yaşanan ekonomik krizlerde sürdürülebilir olmayan politikaların kilit rol oynadığı açık. 

Bütün veriler ve yakın geçmişteki politikalar göz önüne alındığında inşaat sektöründeki devasa büyümenin yalnızca ekonomik değil aynı zamanda ideolojik bir hamle olarak yorumlanması yerinde olacaktır. 2010’lu yıllara gelindiğinde iktidar, mega projeler, duble yollar ve kentsel dönüşüm projeleri ile kalıcı izler bırakmak niyetindeydi. Şehirlerde ve arazide mekânsal dönüşüm ile toplumu da dönüştürmeyi hedefliyordu. Bu dönemde hayata geçen Üçüncü Köprü, şehir hastaneleri, üçüncü havalimanı, yapımına 2017’de başlanan Taksim Camii gibi projeler günümüzde hala  propaganda unsurları olmaya devam ediyor. Bu anlamda, kamu-özel ortaklığında yapılan projeler kalkınma projeleri olduğu kadar siyasi projelerdir. 

Kaynaklar: 

Yeşilbağ, M. (2016). Hegemonyanin Harci: Akp Döneminde İnşaata Dayali Birikim Rejimi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 71(2), 599-626.

Gürkaynak, Refet S. ve Böke S. (2013), “AKP Döneminde Türkiye Ekonomisi”, Birikim, 296, 64-69. 

TÜİK, Dönemsel Gayrisafi Yurt İçi Hasıla I. Çeyrek Ocak-Mart 2022, erişim: 3.06.2022

URL:https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dönemsel-Gayrisafi-Yurt-İçi-Hasıla-I.-Çeyrek:-Ocak—Mart,-2022-45549&dil=1

TÜİK, İnşaat Maliyet Endeksi, Nisan 2022

https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Insaat-Maliyet-Endeksi-Nisan-2022-45625