Çöküş mü Yükseliş mi?: Yeni Ekonomi Modeli
Metin Arslan
Türkiye’de son aylarda büyük bir ekonomik kriz söz konusu. 3-7 Ağustos 2022 tarihleri arasında, İstanbul Ekonomi Araştırma ve Danışmanlık Şirketi tarafından yapılan Türkiye Raporu’nda yayınlanan ankette katılımcıların % 80’i ekonomi hakkında olumsuz görüş bildirdi. Bu oran Haziran ayında %88’i görmüştü. Aynı ankette katılımcıların %59’u gelirlerinin giderlerini karşılamadığını belirtti. Yüksek enflasyonun halkın alım gücünün önemli oranda düşmesine yol açmış durumda. Oysa ki Eylül 2021’de yapılan Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın toplantısında alınan politika faizini düşürme kararı ve hükümetin her fırsatta dillendirdiği yeni bir ekonomi modeline geçildiğini, bu ekonomi modelinin enflasyonu düşüreceği söyleniyordu. Türkiye’ye has olduğu söylenen bu yeni ekonomi modelinde faizin enflasyonun sebebi olduğu kabul edilip art arda Merkez Bankası toplantılarında, politika faizinin indirilmesi yoluna gidildi. Yeni ekonomi modelinde düşük faiz kurları yükseltecek, yükselen kurlar ihracatı arttırırken ithalatı da azaltacaktı. Böylece tüketiciler pahalı ithalattan vazgeçecek, üreticiler daha fazla üretecek, daha fazla ihraç edecek, hem cari açık hem de enflasyon hem de faiz oranları düşecekti.
Yeni ekonomi modelinin üzerinden neredeyse bir yıl geçmesine rağmen beklenen durumun aksine daha da kötü bir durum haline geldi. Merkez Bankası en son 18 Ağustos’ta yaptığı toplantının ardından politika faizini %14’ten %13’e düşürdü. Yeniden faiz düşürme kararının alınmasıyla birlikte Dolar/TL karşısında 18 bandını aşarak yıllık zirvesini yeniledi. Bu süreçte yeni ekonomi modelinde savunulan tezlerden farklı daha yüksek bir enflasyon, daha yüksek cari açık ve her ne kadar politika faizi düşmüş gözükmesine rağmen, iki ile on yıllık tahvil faiz oranlarına baktığımızda daha yüksek bir faiz oranıyla karşılaşmaktayız. Aşağıdaki grafikte Ağustos 2021 tarihinden başlayıp Merkez Bankasının politika faizini indirmeye başlamasıyla startını verdiği yeni ekonomi modelinin Nisan ve Mayıs aylarının 2022 yılına ait cari açık verileri henüz açıklanmadığı için Mart 2022 tarihine kadar olan ilgili ekonomik veriler gösterilmiştir. Bu göstergeler yeni ekonomi modelinde en çok dillendirilen cari açık, enflasyon ve faiz oranları olarak belirlenmiştir. Politika faizi devletin bankalara borç para verirken uyguladığı faiz oranıyken, devletin borçlanırken ve bankaların Merkez Bankası’ndaki mevduatlarına uyguladığı oranın farklı olması nedeniyle politika faizi ile iki yıllık tahvil faiz oranları farklı gösterge olarak gösterilmiştir. Gelin hep birlikte bu yeni ekonomi modelinin grafikteki göstergelerde yararattığı değişimleri inceleyelim.
Grafik 1. Yeni Ekonomi Modelinin Uygulanmasının Etkileri
Grafik 1’de görüldüğü gibi yeni ekonomi modelinin etkileri baz etkisiyle Kasım ayından itibaren hissedilmeye başlanıyor. Özellikle modelin temel varsayımları olan cari açığın kapanacağı, enflasyonun düşeceği yönündeki söylemlere bakıldığında tam tersi bir durumun yaşandığı grafikte de görülüyor. Yıllık enflasyonun sürekli bir yükseliş trendine girdiği görülüyor. En son açıklanan verilere göre enflasyon, temmuz ayında %79,60 olarak gerçekleşti. ENAG (Enflasyon Araştırma Grubu) verileri ise temmuz ayında enflasyonun %176,04 olduğunu açıkladı. Öte yandan Ağustos, Eylül ve Ekim aylarında cari fazla olduğu halde yeni ekonomi modelin etkisini gösterdiği Kasım 2021 tarihinden itibaren cari dengenin bozulduğu ve cari açık verildiği görülüyor. Haziran ayı verilerine göre cari işlemler açığı, bir önceki yılın aynı ayına göre 2.269 milyon ABD doları artarak 3.458 milyon ABD doları olarak gerçekleşti. Bunun sonucunda on iki aylık cari işlemler açığı 32.667 milyon ABD doları oldu.
Sonuç olarak politika faizinin indirilmesi ile başlayan yeni ekonomi modelinin enflasyon, cari açık ve devletin borçlandığı faiz oranları üzerinde mevcut durum üzerinde olumlu bir katkı yapmadığı görülmektedir. Süreçte hedeflenen ekonomik göstergelerde durumun daha da kötüleştiği anlaşılmaktadır.
Kaynakça:
TCMB, Bir Hafta Repo https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Temel+Faaliyetler/Para+Politikasi/Merkez+Bankasi+Faiz+Oranlari/1+Hafta+Repo
TCMB, Ödemeler Dengesi Ayrıntılı Sunum (6. El Kitabı) (Milyon ABD doları) (Aylık) https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket/collapse_18/5122/DataGroup/turkish/bie_odeayrsunum6/
TCMB, Fiyat Endeksi (Tüketici Fiyatları) (2003= 100)
Investing.com, Türkiye 2 Yıllık Tahvil Faizi Geçmiş Verileri
https://tr.investing.com/rates-bonds/turkey-2-year-bond-yield-historical-data
Türkiye Raporu, Bizim Büyük Çaresizliğimiz: Geçim Sıkıntısı
https://turkiyeraporu.com/arastirma/bizim-buyuk-caresizligimiz-gecim-sikintisi-8195/
Türkiye Raporu, Ekonominin Bugünü ve Yarınına Bakış
https://turkiyeraporu.com/arastirma/ekonominin-bugunu-ve-yarinina-bakis-14-8164/
Ayrıcalıklı Abonelik
ABONELİK PAKETLERİMİZİ İNCELEDİNİZ Mİ?
Size uygun paketi seçin, detaylı anket raporları düzenli olarak e-postanıza gelsin.
İNCELE