Bahar, Baharsızlık: Newroz, Nevruz ve Kürt Hareketi

Nevruz bayram günüdür. Günün ilk ışıklarıyla uyanılır, düğüne gidilecekmiş gibi giyinilir. Baharın gelişinin, doğanın uyanışının coşkusu 21 Mart’ta kutlanır. İran takviminde geleneksel yeni yıl olan Nevruz binlerce yıldır şölenlerle karşılanır.  

Türkiye’de 80’li yılların sonunda Kürt siyasi hareketi ve PKK’nın etkinliğinin artmasıyla beraber Nevruz kutlamaları Kürt hareketi ile anılmaya başladı. Bunun sonucunda kimi Nevruzlarda Türkçe-Kürtçe mektuplar okundu, kimilerinde sloganlar yükseldi, kimi Nevruzlar ise mezarlığa dönüştü.

1980’ler: Darbenin Gölgesinde

12 Eylül rejiminde bütün siyasi hayat bıçak gibi kesilmişken hapishanelerde insanlık dışı işkenceler uygulanıyordu. PKK’nın kurucularından Mazlum Doğan 1982 Nevruz’unda kendini asarak intihar etti. Diyarbakır hapishanesinde bulunan PKK üyelerinin devam eden intiharları ve ölüm oruçları, terör örgütü içinde bir “direniş” anlamı kazanarak mitleşti.

1990: HEP’in kuruluşu  

1987’deki referandum sonrası askeri darbeyle gelen siyasi yasaklar kalktı. Türkiye’nin siyasi hayatında yeniden sesler yükselmeye başladı. Böylece Haziran 1990’da Halkın Emek Partisi (HEP) kuruldu. HEP, 1991 genel seçimlerine Erdal İnönü’nün Sosyaldemokrat Halkçı Parti’nin listelerinden katıldı. Leyla Zana, Ahmet Türk gibi isimler parlamentoya girdi. 1991 yılına gelindiğinde dönemin Kültür Bakanı Namık Kemal Zeybek Nevruz’un kardeşlik getirmesini umduğunu söyleyerek bu bayramın resmileşmesine yeşil ışık yaktı.

1992: Kanlı Nevruz 

1992 Nevruz’u Şırnak, Cizre ve Nusaybin’de cenazeye döndü.  Resmi kaynaklara göre 57 kişi yaşamını yitirdi. İlerleyen yıllarda Nevruz kutlamaları yaygınlaştı ve kitlesel sokak muhalefetinin yapıldığı bir sahaya dönüştü.

1990’lar: Karanlığın içinde

1990’lı yıllarda Kürt hareketini temsil eden partiler kapatılıp parti temsilcileri cezaevine girerken PKK tesirini arttırdı. 1993’te ilan edilen tek taraflı ateşkes sonrası PKK terhise giden 33 askeri öldürdü.  Öcalan örgüt içindeki çetelerin varlığını kabul etti, 1994’te üslup değiştirerek “Türkiyelileşme”den bahsetmeye başladı. 

2000’ler: Kürt Siyasetinde Paradigma Değişimi

1999’da Öcalan’ın yakalanmasından sonra PKK içinde değişim başladı. 2000’de Öcalan silahlı mücadeleyi bıraktığını açıkladı.  Kürt siyasetinde “Demokratik özerklik” söylemi vurgulanmaya başlamıştı. 2007’de Kürt hareketi seçimlere bağımsız adaylarla girerek on beş yıl sonra ilk defa Meclis’e girdi ve 22 sandalye kazandı. DTP’nin kapatılması sonrası kurulan Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) ise 2011 seçimlerinde bazı sol grupların da desteği ile sandalye sayısını 36’ya çıkaracaktı. 

2013 Nevruz: Çözümün Kürtçesi

2010’lu yıllar barış ve çözüm vaad ediyordu. Aralık 2012’de Erdoğan, İmralı’da hapis yatmakta olan Öcalan ile görüşmeler yaptığını duyurdu. Çözüm süreci olarak bilinen açılım başladı. 21 Mart 2013’te Nevruz’da, Diyarbakır’da Abdullah Öcalan’ın PKK’nın silahlı güçlerini Türkiye’den çektiğini anlatan mektubu hem Türkçe hem Kürtçe olarak okundu.  2013-2014 döneminde HDP büyük itibar kazandı. 2015’te ise çözüm süreci çıkmaza girdi, sona erdi. PKK’nın terör eylemleri yeniden başladı. 

HDP: Kürt Hareketinin Bugünü 

1990’lı yılların Kürt hareketinden farklı olarak bugün HDP içinde vücut bulan Kürt siyasi hareketi LGBTİ+ ve kadın hakları, sosyal adalet gibi kavramlara da yer veriyor. Çözüm sürecinden on yıl sonra 2023 Nevruz’unda ise depremzedeler ve seçim konusu gündemdeydi. HDP’nin kapatılma davası ise sürüyor.